KIRMANCİYE’DE KHAL FERAT VE KHAL MEM HANEDANLIKLARI
KIRMANCİYE’DE KHAL FERAT MONARŞİSİ (M.S. 7? ‘ 428)
Kırmanciye’de Khal Ferat yönetimi Part kıralı Dördüncü Ferat’ın büyük oğlu
Vonones’le başlar. Ama sık sık kesintiler yaşanır. M.S. 54’te Khal Ferat evinin
Kırmanciye’deki yönetimi daha bir istikrar kazanır. Böylece Kırmanciye daha kesin
şekilde Partlar’ın Dördüncü Ferat evinin Kırmanciye kolunun yönetimine girer.
Dördüncü Ferat Evi, zamanla hayli Romanize olmuştu. Başka deyişle Rumlaşmıştı.
Bu kolun Kamsarakanlar ve/veya Arşakuniler diye de bilindiğine işaret etmiştik.
Bunların yönetimi M.S. 428’e dek sürer. Yani Sasaniler altında bile uzunca bir
dönem Kırmanciye onların yönetiminde kalır.
Kırmanciye’de Khal Ferat hanedanlığının belli başlı yöneticileri şunlardır:
VONONES (VONONES I, M.S. 12?-15/16?)
Tarihsel kayıtlara göre M.S. 7/8-12 tarihleri arasında Part tahtında Dördüncü
Ferat’ın Roma’ya sığındıkları söylenen dört oğlundan en büyüğü olan Vonones
oturuyordu. Vonones, Roma’dan getirtilip tahta oturtulmuştu. Bir süre sonra
onun yerini almak üzere III. Artaban getirilince bir iç savaş çıktı. Khorenatsi’nin
aktardığı gelenekte Artaban’dan Artaşes diye sözedlir ve Vonones’in kardeşi
olarak tanıtılır. Sonuçta tahta III. Artaban (-us) oturdu (12-38).
Partiya’daki bu iç-savaşta yenilgiye uğrayan Vonones Kırmanciye’ye sığındı ve
burada bir süre kıral olarak yönetti (M.S. 12?-15/16?).
Dördüncü Ferat evinden birinin, tarihsel kayıtlara göre en büyük oğlu
Vonones’in, Horasan ve İran’da gelenekte kardeşi olarak görünen III. Artaban
ile giriştiği iç-savaşı kaybettikten sonra, çok büyük olasılıkla yandaşları ile
birlikte Kırmanciye sığınması ve bir süre burada Kırmanciye kıralı olarak
yönetmiş olması yukarıda anlatılan gelenek bakımından dikkate değerdir.
Dördüncü Ferat evinden gelen Vonones, Partlar’ın ilk Kırmanciye kıralı olarak
görünüyor. Onu Partlar’ın Kırmanciye kolunun başlatıcısı/kurucusu olarak görmek
mümkündür.
ORODES (M.S. 16)
Vonones’ten sonra Kırmanciye tahtına biri Partlar’ın, diğeri Romalılar’ın olmak
üzere iki aday belirdi. Part kıralı III. Artaban, Kırmanciye tahtına oturtulmak
üzere kendi oğlu Orodes’i gönderdi. Roma’nın Doğu kumandanı Germanicus ise
başkent Artaşata’da Kırmanciye’de büyümüş olan Pontus kıralı Polemon’un oğlu
Zeno’ya taç giydirdi.
Zeno, Artaxias III ünvanı altında yönetti.
ARSAKES
Zeno öldükten sonra da Kırmanciye tahtına Part kıralı III. Artaban’ın büyük
oğlu Arsakes oturtuldu. III. Artaban gelenekte Dördüncü Ferat (Arşavir)’ın oğlu
olarak göründüğüne göre, Kırmanciye kıralları genelde Dördüncü Ferat evinden,
yani onun oğulları ve torunları arasından çıkmadırlar. Arsakes’in Part sarayının
adayı olarak Kırmanciye’de tahta oturduğu sıralarda Roma İmparatoru Tiberius,
kendisinin seçimi olarak Dördüncü Ferat’ın 50 yıldır Roma’da yaşayan en küçük
oğlu Ferat’ı gönderdi. Ne var ki, Kırmanciye’de tahta oturtulmak üzere yollanan
Ferat, Suriye’ye vardıktan sonra ölünce, Roma’nın girişimi sonuçsuz kalmıştı.
M.S. 35 yılında Tiberius bu kez daha önce Selukiya’da tahta çıkardığı bir diğer
Arsaki prensi, Dördüncü Ferat’ın Roma’daki torunu Tiridates III’ü Kırmanciye’de
kıral yapmayı denediyse de, bu sefer de başarılı olamadı.
Eski Fars ve Yunan kaynaklarının Ermenistan, Dersim geleneğinin ise Kırmanciye
dediği coğrafyada Hiristiyanlığı yayanlar da Khorenatsi’nin aktardığı geleneğe
göre Kırmanciye’de yönetimi ellerinde bulunduran Dördüncü Ferat’ın
torunlarıdır. Gelenekte onun torunları veya soyu olarak referans verilen bu
kişiler Hiristiyanlığı benimseyip yayan Gregoryen mezhebinin kurucusu St.
Gregory ve Kırmanciye kıralı Tiridates’tirler. ‘Ermeni’ oldukları öne sürülen
bu figürlere daha ilerde biraz daha genişçe değinme fırsatı bulacağız. Şimdilik
geleneğin onları Part ve Dördüncü Ferat evinden gösterdiğini söylemek
yetecektir.
VONONES II (M.S. 50-51)
Ferdinand Justi Vonones II’yi Part kıralı ünlü Dördüncü Ferat’ın bir oğlu olarak
veya bu aileden birisi olarak tanıtan bir görüşe işaret eder (Bk. Justi,
İranisches Namenbuch).
TİRİDATES (VAL-ARŞAK, ARTAŞES; M.S. 54-100?)
M.S. 51/52’de Part tahtına Valarş I oturdu. Onun adı Valakş veya Vologases
olarak da anılır. Valarş, Medya (modern Azerbaycan) tahtına kardeşi Pacorus’u,
Kırmanciye tahtına ise bir Magi, yani derviş olduğu söylenen diğer kardeşi
Tiridates’i atadı (M.S.54).
Khorenatsi’ye göre Kırmanciye’yi M.S. 60 yılından bir süre sonra Part
çizgisinde organize eden Tiridates oldu. Bu atamaya tepki olarak Roma imparatoru
Nero, başkent Artaşata’yı ve Tigranokerta’yı zaptedip Tiridates’i tahttan
indirdi, Kırmanciye’yi Roma kontrolüne soktu (M.S. 58 ve 59). Ama Part kıralı
Valarş’ın güçlü karşı atağı Roma ordusunu Kırmanciye’yi boşaltmaya mecbur etti.
Sonunda M.S. 63 yılında iki tarafı da tatmin eden bir formül olarak Tiridates’in
tekrar tahta oturması, ama tacını Roma’da Neron’un elinden giymesi kararlaştırıldı.
Üç yıl sonra Roma’ya giden Tiridates Neron’dan tacını giydi ve geri Kırmanciye’ye
dönüp yönetmeye devam etti.
Böylece M.Ö. 112/1 yılı civarında Mithridates II tarafından Partlar’ın nüfuz
alanına sokulmaya başlanan Kırmanciye’de, Part-Roma rekabetinin neden olduğu
uzunca bir belirsizlik döneminin ardından, M.S. 54’te Part yönetimi kesin
biçimde kurulmuş oldu ve bu durum asırlar boyunca devam etti.
Tiridates’i Kırmanciye’de Khal Ferat hanedanlığının kurucusu, daha doğrusu
Vonones’ten sonraki ikinci kurucu olarak görmek mümkündür. Aşağıda adlarını
vereceğimiz ondan sonraki yöneticilerin onun soyundan geldikleri söylenir.
Tiridates’in başkenti Nisibis (Şoba, Mtsbin) idi. Nisibis (Mtsbin) adı
Ermenice’de sık sık Mtsrun ile karıştırılan bir ad. Mtsrun, Faustos’ta Sanatruk
(Sanesan) tarafından kurulan ya da yeniden kurulan bir kent olarak anılır. Sanatruk,
Khorenatsi’de Edessa kıralı Abgar’ın yeğeni ve Partlar’ın ondan sonraki
Kırmanciye kıralı gibi sunulur. Mtsrun, işte bu Sanatruk’un başkentiydi.
Nisibis’le karıştırılan bu kentin yeri tartışmalı. Eski coğrafyacılar Menzor
(Munzur) kantonundaki Munzur kaynağında yine Menzor (Medzourkh) adında eski bir
kentten sözeder ve bu kentin Sanatruk isminde biri tarafından kurulduğunu
söylerler. Dolayısıyla Mtsrun sözcüğü, Munzur adının bir şekli olabilir. O
taktirde Sanatruk adlı Kırmanciye kıralının başkenti Dersim’in Munzur
kantonunda, Munzur nehri kaynağında olmuş olabilir.
Kırmanciye’nin Arsaki (Part, Pehlevi) soylu kırallarından bir bölümünün
başkentleri Akilisene (Ekeleatsi, Dersim ve çevresi)’de idi.
Tiridates’in yazlık başkenti ise Garni (Gori) kentiydi.
Khorenatsi’ye göre Kırmanciye’deki hemen tüm prenslikleri Tiridates oluşturdu.
Aynı kaynağa göre bu Kırmanciye kıralı kendi ailesini Hasteank eyaleti, yani
Palu-Bingöl bögesi ve çevresindeki vadilere yerleştirmişti. Bu tarihten sonra
bu uygulama adeta bir kural haline gelmiş, böylece bu bölge Arsaki saray evinin
mirasla intikal eden irsi mülküne dönüşmüştü.
Kırmanciye kıralı Tiridates’in (Trdat I), Moses Khorenatsi’de Sanatruk’un oğlu
olarak tanıtılan Artaşes (Axedares) olabileceğini düşünenler vardır. Ama
kaynakların pek çoğunda Trdat I (Tiridates)’in babası Sanatruk değil, Part
kıral Dördüncü Ferat’ın oğlu olduğu söylenen Vonones II (M.S. 50/51) olarak
verilir. Bir rivayete göre Tiridates, Kırmanciye’yi istila eden Alan kıralının
kızı Satinik ile evlendi.
BİR ROMA VALİSİ
Devam eden Part-Roma rekabeti yüzünden zaman zaman kesintiler olmadı değil.
Nitekim M.S. 114 yılında Kırmanciye’ye giren Roma generali Trajan, ülkenin
başına bir Roma valisini bıraktı. Hemen sonra Büyük İskender’e özenerek Part
topraklarına yöneldi, Mezopotamya, Adiabene, hatta Part başkenti Ctesiphon’u
işgal etti, Pers Körfezi’ne dek indi. Ama bazı vasal kıralların isyanı ile
birleşen Part misillemesi karşısında Kırmanciye de dahil tüm bu yerlerden geri
çekilmek zorunda kaldı (M.S.116).
SOHAEMUS (140-178)
M.S. 163’te Kırmanciye Roma ordusu tarafından işgal edildi. Bu işgal sırasında
Arsaki (Part) kıral Kırmanciye tahtından indirilip yerine Sohaemus adında biri
oturtuldu. Sohaemus’un başkenti Akilisene (Ermenice’de Ekeleatsi) idi. Sohaemus’u
tahta oturtan Romalılar ona Roma senatörü/konsülü ünvanı verdiler.
HÜSREV I ( 217-238/252)
Sasani Ardaşir’e karşı Part direnişine öncülük etti. Ardaşir’den sonraki Sasani
şahı Şapur’a karşı da direnişi sürdürdü. Sonunda Şapur’un tezgahladığı bir
suikastle öldürüldü. Bu sırada Hüsrev’in oğlu Tiridates Roma topraklarına
sığındı.
ARTAVAZD (252?)
Tiridates’in Romalılar’a sığınması üzerine Kırmanciye tahtına Artavazd çıktı.
O da Arsaki (Part, Pehlevi) çizgidendi. Sasani Şahı Şapur onu tahttan indirip
yerine kendi oğlu Hürmüz-Ardaşir’i koydu.
HÜRMÜZ ARDAŞİR
Sasani şahı Şapur’un Kırmanciye tahtına oturtulan oğlu. Böylece Arsaki çizgide
bir kesinti yaşandı.
TİRİDATES (288-296)
M.S. 252’de öldürülen Hüsrev’in Roma’ya sığınan ve Romalılar tarafından
Kırmanciye tahtına oturtulan oğlu. 296 yılında Sasani şahı Narses tarafından
devrildi.
NERSES (NARSEH, 288-293)
Sasani Şahı Şapur I’in oğlu. Sasani şahı Behram I tarafından Kırmanciye tahtına
oturtuldu. Tiridates, Kırmanciye’nin Roma/Bizans parçasını, Nerseh ise Kırmanciye’nin
Sasani (İran) parçasını yönetiyorlardı. Bu Nerses daha sonra kendi yeğeni
Behram III’ü devirip Sasani tahtına geçti (M.S.293). Bundan bir süre sonra
Tiridates’i Kırmanciye tahtından indirdi (296).
SAİNT TRDAT (TİRİDATES, 286-330 )
M.S. 301’de Hiristiyanlığı benimsedi. Başkenti Sofene (Tsopk) idi. Kırmanciye’nin
ilk Hiristiyan kıralıdır. Hiristiyanlık tercihi ülkenin kaderini değiştirdi.
Bundan 11/12 yıl kadar sonra (M.S. 312), Roma imparatoru Constantine de
Hiristiyanlığı devlet dini olarak benimsedi. Böylece ikisi de Hiristiyanlığı
benimsemiş bulunan Kırmanciye ve Roma yönetimleri ‘dinsel müttefikler’e,
dolayısıyla politik müttefiklere dönüştüler. Bu din değişimleri gerçekte
politik tercihlerdi.
Ermeni tarihinin babası gibi kabul edilen Moses Khorenatsi’ye göre St. Trdat
Kemah (Ani)’taki Tordan da gömülüdür. Bir vakitler Dersim’e dahil olan Kemah,
Hiristiyanlık benimsenmeden önceki dönemde Kırmanciye kırallarının gömüldüğü
yer olarak da ünlüdür (Bk. Faustos ve Khorenatsi). Kıraliyet evinin mezarları
buradadır.
Gregoryenliğn kurucusu St. Gregory ve ailesi dahil, Arsaki (Part) asıllı
Kırmanciye kırallarının birçoğu Sofene (Tsopk) eyaletinde oturmuş,
Kırmanciye’yi buradan yönetmiş ve Kemah’ta gömülmüşlerdir. Kırmanciye
monarşisinin hazineleri hemen hep Kemah Kalesi’nde muhafaza edilmiştir.
Pehleviler (Partlar)’in Karen-Pahlav, Suren-Pahlav ve diğer kollarından
bahsetmiştim. Geleneğin İran’da taht üstündeki iç-savaşı nasıl yitirdiğini
ayrıntılı olarak anlattığı Karen-Pahlav evi özellikle Kırmanciye’de güçlendi.
Dördüncü Ferat öldüğünde patlak veren iç-savaşta Suren ve Koşm kardeşlerin de
desteklediği Karen, buna rağmen tahtı en büyük kardeşi Artaşes’e kaptırmıştı.
Karen Evi’nin bu iç-savaştaki yenilgisi ve daha sonraları Kırmanciye’ye
sığınması, Mamik-Konak rivayetine transfer edilmiş olabilir. Çünkü Mamakanlar
bölgede çok daha eskidirler.
Kırmanciye kıralları çizgisi daha çok Karen-Pahlavlar ile ilişkili görünüyor.
Bunların erken yurtları Horasan (Bahlav, Pahlav, Belh)’dı. Khorenatsi’nin
aktardığı geleneklere göre Partlar’ı devriren Sasaniler’e karşı direnenler
özellikle bunlar oldu. Bu nedenle de bu ev, özellikle erkekleri, Sasaniler
tarafından kırımdan geçirilir. Bu Karen kırımından geleneğe göre sadece Peroz-Amat
(Perozamat) adında biri kurtulur. Kırmanciye’nin büyük evlerinden Kamsarakanlar
rivayete göre Perozamat’ın, daha doğrusu onun oğlu Kam-Sar (Kal Baş, Sarı Kal
Baş)’ın soyundan gelmedirler. Cedleri Karen-Pahlav evinden Kam-Sar’dır.
Kamsar, St. Gregory ve St. Trdat’ın çağdaşıdır. O’nun Sasani Ardaşir ve onun
oğlu Şapuh’a karşı direndiği, sonunda etrafı ile birlikte Kırmanciye kıralı
Saint Trdat’a sığındığı söylenir (286-330). Saint Trdat tarafından Ayrarat
Eyaletindeki Şirak’a (Draskharakert) yerleştirildiği söylenirse de, Khorenatsi’nin
kitabını İngilizce’ye çeviren Thomson’a göre bu bölgelerde Kamsarakanlar çok
daha eskiden beri zaten yerleşikti. Gene rivayetlere göre Kam-Sar ve etrafı
Saint-Gregory tarafından vaftiz edilir. Böylece Hiristiyan olurlar. İlkin
Kam-Sar’ın kendisi, sonra da oğlu Arşavir’in Kırmanciye ordu kumandanları
olarak görev yaptıkları söylenir.
Kam-Sar adının bir çarpışmada başından yaralandığı için Eksik-Baş anlamlı
Kem-Ser’den geldiği rivayet edilir. Thomson bu yorumun yanlışlığına dikkat
çekmekte ve bu sözcüğün İrani dillerde ‘Lider’, ‘Gönüllü Lider’ gibi anlamlara
geldiğini söylemektedir.
Kamsarakan Evi, bu evden gelen son Kırmanciye kıralı Arşak III (M.S. 380-389)’ün
adından ötürü çok sonraları Arşakuniler diye de bilindi.
Kamsarakan Evi’nin bazı ünlü bireyleri şunlardı: Peroz-Amat, Kamsar, Kamsar’ın
oğulları Arşavir Kamsarakan ve Nerseh Kamsarakan (St. Nerseh), Arşavir’in oğlu
Spandarat Kamsarakan (Spandarat, Kurbancı veya Kurbanlık demektir), Spandarat’ın
oğulları Şarvaş ve Gazovon Kamsarakan ve Gazovon’un oğlu Hrahat Kamsarakan.
PAP (369/374-374/380)
Şapur II tarafından öldürüldü. Pap’tan hemen önce Kırmanciye tahtında kendi
babası bulunuyordu. Babası, Şapur II tarafından kör edilmişti.
Khorenatsi’nin anlatımına göre Pap’ın Kırmanciye kırallığı döneminde Daranali
(Taranali, modern Divriği) geçitlerinde Süryani gruplarla çarpışmalar görülür.
Bu çarpışmalar Kırmanciye’nin ikiye bölündüğ 387’lerde tekrarlanır.
ARŞAK III (ARSACES III, ARTAŞES, 380-389)
Arşak III, Manuel Mamakan’ın kızı ile evliydi (Bk. Faustos). Onu Kırmanciye’de
tahta çıkaran Manuel Mamakan olmuştu. 377/8-386 tarihleri arasında Kırmanciye’nin
fiili kıralı gerçekte Manuel Mamakan’dı. Dersim’in Khalmem-Khalferat kardeşlere
ilişkin rivayetlerinde Arşak III ve Manuel Mamakan arasındaki akrabalık ve
ittifakın izleri mutlaka vardır. Arşak III’ün ordu kumandanı bazı kaynaklara
göre arkadaşı Samuel Mamakan’dı. Samuel, Vahan Mamakan’ın oğluydu.
Kırmanciye Arşak III zamanında, M.S. 387 yılında Roma/Bizans ile Sasaniler arasında
ikiye bölündü. Büyük bölümü Sasaniler’in, küçük parçası Bizans’ın elinde kaldı.
İki parçayı ayıran sınır Kars ile Tayk arasındaki bölgeden, diğer bir adıyla
Vanand eyaletinden geçiyordu. Bu bölünme sırasında Arşak III, Sasaniler’in
hakimiyeti altındaki topraklardan Akilisene’ye sığınır ve burada (Bizans
parçasında) yönetir.
Hiristiyanlık ülkeye girip dinsel bölünmelere neden olunca, paralel olarak
politik bölünmeler de yaşandı. Kırmanciye’nin iki sektörü arasında
gidiş-gelişler, büyük göçler yeraldı. Kırmanciye’de Hiristiyanlığı benimseyen
prensler ve halk Hiristiyan Bizans’ın kontrolü altındaki parçayı tercih edip
buraya taşınırken, eski dine bağlı kalanlar Sasani parçasını tercih ettiler, burada
yoğunlaştılar.
Kırmanciye’nin Batı sektörünü oluşturan Bizans parçasının çekirdeği kabaca
modern Dersim’di.
Kırmanciye’nin yaklaşık olarak bugünkü Dersim ve yakın çevresine tekabül eden
Roma/Bizans parçasının son kıralı Arşak III oldu. Arşak III’ün soyu
Arşakunikler (Arsarunikler) diye bilinir. Pehleviler’in İran’daki (Part
topraklarındaki) Karen-Pahlav kolu Kırmanciye’de Kamsarakanlar olarak
tanınırlardı. Kamsarakan adı Kam-Sar adlı cedden gelmedir. Artakşir’in M.S.
226’da Partlar’ı devirmesini takiben ünlü Part feodal evlerinin çoğuna boyun
eğdirilir, gerisi de yokedilir. Merkezleri Nihavand (Hemedan civarındaki
Nehrivan) olan Karen-Pahlav evi direndiği için kırımdan geçirilen evlerden
biridir. Geleneğe göre bu eve dönük kırımdan sadece Kam-Sar adında biri kurtulur
ki, o da Kamsarakanlar’ın ceddi/atası olmuştur. Kamsarakan evinden gelme Arşak
III’ü takiben Kırmanciye’nin Bizans/Roma tarafından ilhak edilen parçası bu
devletin yönetsel yapısına entegre edilerek Roma valilerince yönetilmeye
başlandı.
Bizans imparatoru Justinian zamanında Sasani Şahı Kesri ile görüşenlerin
soyundan olduklarını söyledikleri Arsaces (Arşak), işte bu Arşak III’dür.
VALARŞAK (380-386), HÜSREV III (386-392), VRAMŞAPUH (392-414) VE ARTAŞES IV
(423-428)
Bu dört isim Kırmanciye’nin Sasani parçasının Arsaki/Part-soylu kırallarıdır.
Bunlardan sonuncusu Kırmanciye tahtına Sasani şahı ünlü Behram Gor tarafından
atandı. Kırmanciye’nin Bizans/Roma parçasının son kıralı Arşak III (380-389),
Sasani parçasının son kıralı ise bu Artaşes oldu. Bu tarihten sonra her iki
parça da Bizans ve Sasani valilerince yönetildiler. Kırmanciye’de doğrudan veya
gerçek Sasani yönetimi Arsaki (Eşkani) monarşisi çizgisinin tasfiye edildiği
M.S. 427/8’den sonra başladı. 442-451 tarihleri arasında Sasaniler’in
Kırmanciye valisi Sisakan evinden (Siunia, Alu Evi) Vasak I idi. O, Alan ya da
Gil kökenli olabilir.
KIRMANCİYE’DE KHAL MEM HANEDANLIĞI (M.S. 450/451-750)
Tarih çalışmamda Ermenice kaynaklarda Mamikonianlar olarak anılanların Dersim
geleneğindeki Khal Mem Oğulları (Domane Khal Memi) olduklarını uzunca tartışmıştım.
Başka deyişle Dersim geleneğindeki Khal Mem adı bu yazı dizisinde tekrar tekrar
işaret ettiğim gibi tarihin Mamakanlar (Mamanlar, Mamıkanlar) adıyla
kayddettiği ünlü halka referanstır.
Mamakanlar Khal Ferat hanedanlığı peryodunda da aktiftiler. Örneğin Kırmanciye’nin
Roma parçasının son kıralı olan Arsak III, Manuel Mamakan’ın kızı ile evliydi
ve Arsak III’ü tahta çıkaran da bu Mamakanlar olmuştu. Arsak III’ün yönetimi bu
evlilikte ifadesini bulan Khal Ferat-Khal Mem ittifakına dayanıyordu.
Khal Ferat hanedanlığı son bulduktan bir zaman sonra bu boşluğun Khal Mem
Hanedanlığı tarafından doldurulduğunu söyleyebiliriz.
Başlangıçta bir prenslik olan Khal Mem henedanlığı daha sonra kırallık statüsü
kazanır. Bu hanedanlığın kurucusunun M.S. 450/451 yılında Sasanilere karşı
patlak veren ünlü isyanın önderi Vardan Mamakan (Ermenice’de Vardan Mamikonian)
olduğu söylenebilir. Ona Vardan prensliği demek de mümkündür. Vardan, Gregoryen
mezhebinin kurucusu St. Gregory’nin soyundan gelen Kırmanciye Yüksek Rahibi Saint
Sahak’ın torunuydu.
Khal Mem hanedanlığının yöneticilerini şöyle sıralayabiliriz:
VARDAN MAMAKAN (ölm. M.S. 450/451)
VAHAN MAMAKAN (VASAK, 482-505): Vardan’ın yeğeni. Mamakanlar’ın iki ünlü
isyanından biri Vardan’ın (450/451), ikincisi Vahan Mamakan’ın 482 tarihli
isyanıdır.
VARD MAMAKAN (505/511-514)
İKİNCİ VARDAN MAMAKAN (?-?)
VASAK MAMAKAN (?-?)
(Kesinti: 518-548 tarihleri arasında Gini evinden MEZEZİUS I GİNİ Sasaniler’in
Kırmanciye valisi sıfatıyla yönetti. Ermenice’de Gnuni adıyla bilinen ev Dersim’de
Giniler olarak bilinenlerdir).
MUŞEL MAMAKAN (?-650)
HEMEZASP MAMAKAN (655/657-658/661)
GRİGOR I MAMAKAN (661-684/685)
GRİGOR II MAMAKAN (748-750)
Yaklaşık miladın başlarında başlayan Khal Ferat hanedanı kabaca 400 yıl
yaşadıktan sonra yerini 300 yıl kadar devam eden Khal Mem hanedanına
bırakmıştır. Khal Ferat-Khal Mem hanedanlıkları bize milattan sonraki ilk 700
yıllık Kırmanciye ve Dersim tarihinin bir fotoğrafını vermektedirler.
SEYFİ CENGİZ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder